Kadem Paşa Hatun, Karakoyunlu hükümdarlarından Cihan Şah zamanında H. 863 (1458-1459) yılında Emir Rüstem İbn-el Emir Devlet Yar tarafından Emir Yar Ali, Şah Mustafa, Şah Sevik ve Şah Ali ile kümbeti annelerine yaptırmak istemiştir. Kümbetin kitabesine göre, 1458 tarihinde Emir Devlet Yar'ın oğlu Mimar Emir Rüstem bey tarafından Kadem Paşa Hatun ve çocukları
için yapıldığı anlaşılmaktadır. Kadem Paşa Hatun Karakoyunlu hükümdarlarından Cihan Şah’ın annesi, aynı zamanda Kara Yusuf Şah’ın (Kara Yusuf Paşa) da eşidir. Kümbet ilçe merkezinin 2 km doğusunda, Erciş-Van Karayolunun hemen sağında bulunmaktadır. Ülkemiz sınırları içinde Karakoyunlulara ait üzerinde kitabesi bulunan en önemli mimarı yapıdır. Erciş’te halk arasında 'Yar Ali Şah Kümbeti' diye bilinmektedir. Kadem Paşa’nın eşi olan Kara Yusuf’un kümbeti ise Erciş’in Yeşilova Mahallesi’nde bulunan Zortul Çayı’nın yanındadır.
Kümbete dair yaptığımız araştırmalar neticesinde ulaştığımız bilgiler şu şekilde:
KADEM PAŞA KARAKOYUNLULARA AİT TEK KİTABE
Selçuklu tarzında yapılmış olan tek renkli, düzgün kesme taştan yapılmıştır. Kare kaide üzerine yapılan 12 gen gövdeli bir kümbettir. Karakoyunluların 15. yüzyılda taş işçiliğini yansıtan önemli bir eseri olan kümbet, 2 katlı olan esere piramidal külahlı form verilmiş olup, kuzey cepheye sivri kemer formunda çerçeve içerisine ise kapı yerleştirilmiştir. Aralardaki yüzeylere üçgen nişler, diğer ana yönlere pencereler açılmıştır. Kümbetin 12 yüzü vardır. 3 yüzünde Hacet Penceresi(dua penceresi) vardır.8 yüzünde nişler vardır. Nişlerin alt ve üst kısmında istiridye kabukları vardır. Avrupa da barok mimarisinde kullanılan istiridye kabuğu örnekleri aslında daha önceden buralarda kullanılmıştır.
BAKIM VE ONARIM YAPILMIYOR
Alt katta Kripta mezar odası bulunan kümbetin üstünde hacet penceresi vardır. Her pencerenin süslemeleri farklı şekildedir. Kemer süslemeleri ise çok çeşitlidir. Palmet motifi ve gülbezek stilinin çokça rastlandığı kümbete, şimdilerde onarım ve bakım yapılması gerekiyor. Kümbet 23 Ekim 2011’de Van’da gerçekleşen depremlerden zarar görmüş ve üzerinde çatlaklar meydana gelmiştir. Çatlaklarla birlikte, bakım ve onarımı yapılmayan kümbet çöp ve pisliklerle dolmuştur. Duvarlarının tamamının yazı ve çiziklerle boyandığı kümbet, kaderine terk edilmiş durumdadır.
‘ÖNLEMLER ALINMALI’
Tarihi eserlerin korunmasına dair değerlendirmelerde bulunan araştırmacı tarihçi Şefik Şenay tarihi eserlere sahip çıkılması gerektiğini belirterek bu noktada önlemler alınması gerektiğinin altını çizdi. Şenay şunları söyledi: “Kümbet üzerinde kitabesi olan Erciş’te ki tek yapı yıkık olan Zortul Anonim Kümbeti ile Akçayuva (Zegzeg)kümbetleri ve Van Gevaş’ta bulunan kümbet aynı özellikleri taşıyan yapılardır, bakım ve onarımdan uzak bu kümbetlere karşı yeni önlemler alınmalıdır.”
‘ÖZEN GÖSTERİLMELİ’
Van’da yaşanan depremlerden önce definecilerin kümbetin içinde yatanların mezarlarını kazarak tahrip ettiklerini dile getiren Şenay, “Defineciler kümbetin tepesini dinamitle patlatarak altın aradılar ve kümbet tahrip edildi. Tahrip edildikten sonra da çatlamalar çoğaldı. Anıtlar Kurulu, tahribatların önüne geçmeli. Kümbetin restorasyonu yapılırken, özellikle çevremizdeki üzerinde tek Farsça kitabesi olan bu anıtın, korunması için belediye ve yerel halk önlem almalı.”
‘YEREL HALK BİLGİLENDİRMELİ’
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Arkeoloji Mimarlar ve Anıtlar Kurulu’nun görüşleri doğrultusunda hareket edilmesi gerektiğini belirten Şenay, sözlerini şöyle tamamladı: Yönetmelikler ve kanunlar doğrultusunda hareket edilmeli. Tarihi eser kaçakçıları ve definecilerinden korunacak alanlar inşa edilmeli. Tarihi eser ve antlara karşı yerel halk bilgilendirilmeli, bölgedeki tarihi eser ve yapılara karşı önlemler alınmalıdır.”